Misschien ben ik wel de enige die met deze vraag zit, maar in mijn ogen is de benaming literaire fictie (of literatuur) nogal willekeurig. Wat valt daaronder? Gebruiken lezers, schrijvers en uitgeverijen deze term om een bepaalde indruk te wekken of zijn er toch wel bepaalde criteria waaraan een boek moet voldoen om onder deze noemer te vallen?
Ik ging op zoek naar een antwoord.
Literaire fictie volgens Wikipedia
Wikipedia zegt:
Met literaire fictie worden geschreven fictiewerken (romans, novellen, korte verhalen) aangeduid waarover op grond van bepaalde eigenschappen en/of kwaliteiten de intersubjectieve opinie bestaat dat zij tot de literatuur behoren.
Ja, dat dacht ik ook al. Maar over welke eigenschappen en kwaliteiten hebben we het dan?
Andere werken, aangeduid als genrefictie, kunnen wel goed geschreven zijn, maar zijn volgens traditionele academici te zeer gericht op verkoop, succes en entertainment om ernstig te kunnen worden genomen als literatuur.
Verkoop, succes en entertainment… Geen goede criteria volgens mij. Er zijn zeer succesvolle literaire schrijvers, die er goed mee verdienen, zelfs in Nederland. En entertainment… dat zou inhouden dat alleen boeken waar je je letterlijk doorheen moet worstelen onder de noemer literatuur vallen. Lijkt me ook geen goed criterium
Hierna komt Wikipedia ineens met andere criteria.
In de praktijk is de veronderstelde grens tussen deze twee vormen van fictie soms moeilijk te trekken, want ook boeken in genres als sciencefiction, detective en spionage kunnen complex zijn opgebouwd en van een groot vakmanschap getuigen.
Complex opgebouwd en van groot vakmanschap getuigend… Nou…
Deze scheiding wordt door sommigen dan ook als kunstmatig en problematisch ervaren.
Ja, dat wilde ik ook net zeggen. Wie bepaalt wat complex genoeg is? En persoonlijk vind ik Nora Roberts een enorm goede vakvrouw en sommige van haar boeken zijn best complex. Toch weet ik zeker dat haar boeken niet onder literatuur vallen.
Karaktergedreven is literaire fictie?
De Engelstalige Wikipedia komt met een heel andere definitie (vertaald door Google)
…romans die niet netjes in een gevestigd genre passen; of anderszins verwijzen naar romans die karaktergedreven zijn in plaats van plotgedreven, de menselijke conditie onderzoeken, taal op een experimentele of poëtische manier gebruiken, of eenvoudigweg als serieuze kunst worden beschouwd.
Dat vind ik eerlijk gezegd duidelijker. Hier passen de boeken waarvan ik weet dat ze als literatuur worden beschouwd ook beter in. Al vind ik “als serieuze kunst worden beschouwd” wel weer wat vaag.
En “karaktergedreven” is ook niet helemaal helder. Misschien ligt het aan de boeken die ik lees, maar zijn de meeste boeken niet karaktergedreven?
O, wacht. Dat is niet waar. De meeste Agatha Christies zijn wel degelijk plotgedreven. Hetzelfde geldt voor de boeken van Baantjer en meeste andere detectives. Fantasy gaat vaak ook meer om het plot en hetzelfde geldt voor veel feelgood. Dat is dan dus geen literatuur. Had ik ook niet gedacht.
Maar ik betwijfel of dit echt een criterium is dat voor alle boeken gehanteerd kan worden.
Zowel op bol.com als op Hebban staat trouwens de categorie “literatuur en romans”. Is dat een manier om dit probleem te omzeilen?
En op de website van A.W. Bruna Uitgevers staat letterlijk op de pagina met literaire romans: De meningen over wat het literaire genre precies inhoudt, zijn nog altijd verdeeld. Met een literair boek kun je in elk geval rekenen op goede kwaliteit, diepgang, op literatuur die je bij zal blijven.
Dat is ook een manier om de discussie te beëindigen…
Ronald Giphart over literaire fictie
Ik was ooit bij een lezing van Ronals Giphart en die zei: “Literatuur gaat altijd om onderwerpen die een beetje pijn doen. Kunst is vaak gebaseerd op een shockreactie. Neem bijvoorbeeld Lolita van Nabokov. Een onderwerp dat moreeel verwerpelijk is, kan toch heel mooi beschreven zijn.” (letterlijke quote uit een verslag dat ik destijds voor onze streekkrant schreef)
Op zich een redelijk duidelijke omschrijving, maar toch ook niet. Want ook in zgn. genrefictie komen onderwerpen voor die pijn doen. Of zijn dat dan stiekem toch literaire boeken? Valt Vijftig tinten grijs onder literatuur?
O… wacht even. Ja, volgens de uitgever wel. Daar gaat mijn argument. En eigenlijk mag ik er niets over zeggen, want ik heb die boeken niet gelezen. Ten eerste omdat het onderwerp me tegenstond, ten tweede omdat de eerste 10 pagina’s die destijds op bol.com stonden zó slecht geschreven waren, dat ik er helemaal geen zin meer in had. Maar dat terzijde.
Wat Giphart zei, herkende ik wel van de literatuurlijst op de middelbare school. Vooral de moderne boeken bevatten bijna allemaal iets shockerends. Maar als dat werkelijk het criterium is, laat ik literatuur liever links liggen. Van mij hoeft dat niet zo. Op de middelbare school was ik daar nog niet klaar voor en nu ben ik er wel klaar mee…
Waarom wil ik dit weten?
Als ik er echt over nadenk, vraag ik me af waarom ik me hier eigenlijk druk om maak. Wat doet het er eigenlijk toe? Ik lees gewoon wat ik leuk vind. En dat is vaak niet, maar soms wel, literair.
Het leek me leuk om bij te houden wat voor genres ik lees. Maar dat is lastiger dan ik dacht. Ik hield het in het begin op historische roman, familieroman, thriller of iets dergelijks, maar af en toe blijkt een boek ineens toch literair te zijn. Uitgevers gooien graag met dat label, vooral bij boeken die op het randje balanceren. Wil ik dat dan toch vermelden, of zal ik het gewoon negeren? Ik neig eigenlijk naar het laatste. Het is tenslotte mijn eigen spreadsheet, dus ik mag de officiële genres vergeten en gewoon mijn eigen trefwoorden gebruiken om me te herinneren wat voor boek het was.
Maar dan is er natuurlijk ook nog het stukje snobisme waar ik tegenaan loop. Mensen die neerkijken op simpele detectives en feelgood en zich erop voor laten staan dat ze alleen maar literaire fictie lezen. Ik zou daar op mijn leeftijd niet gevoelig meer voor moeten zijn, maar… tja.
Een klein beetje nog wel. Maar het wordt steeds minder. Ik pak uit nieuwsgierigheid weleens een literatuurboek, maar als ik er niets aan vind, stop ik gewoon met lezen (meestal dan – ik las Joe Speedboot uit omdat ik dat boek op mijn blog wilde bespreken). Want ik zit niet meer op de middelbare school en ik studeer geen literatuur. Ik lees voor mijn plezier en dat is eigenlijk een heel groot privilege.
Lees jij literatuur?
(een selectie uit de boeken die ik lees, vind je hier)
Foto door Leah Newhouse